Dialekt niestandardowy, dialekt nieliteracki (ang. non-standard dialect) – odmiana języka niepełniąca funkcji normy instytucjonalnej, nieuprzywilejowana w procesie standaryzacji językowej i zwykle pozbawiona prestiżu przypisywanego dialektowi standardowemu. Dialekty nieliterackie można wydzielać na podstawie takich czynników jak: lokalizacja geograficzna, powiązanie etniczno-klasowe, obecność stygmatyzowanych cech językowych. Z reguły nie są stosowane w nauczaniu, gdzie preferuje się standardową odmianę języka. Występują przede wszystkim w formie ustnej i są kojarzone z niższym statusem socjoekonomicznym.
Dialekty niestandardowe, choć pozbawione formalnej kodyfikacji, wyposażone są w pełnoprawne systemy gramatyki, umożliwiające sprawną komunikację wśród ich użytkowników. Z perspektywy lingwistycznej nie są one kodami gorszymi ani mniej cennymi względem standardu, gdyż w jednakowym stopniu rządzą się zasadami językowymi. W niektórych przypadkach są stosowane również w postaci pisanej, choć należy wówczas założyć, że są pozbawione wypracowanych przepisów ortograficznych. Od języków standardowych odróżniają się zasadniczo nie walorami lingwistycznymi (np. wewnętrzną strukturą), lecz przypisywanym im prestiżem społecznym.
Dialekty niestandardowe są popularnie postrzegane jako „niepoprawne”, „nieczyste” lub „nielogiczne” formy języka, w odróżnieniu od języka standardowego, który podlega procesom kodyfikacyjnym i jest kojarzony z wykształconymi warstwami społeczeństwa. Niekiedy standard bywa utożsamiany z samym językiem. Sądy te mają charakter post-hoc i znajdują swoje oparcie w statusie społecznym osób posługujących się poszczególnymi odmianami języka. W niektórych wspólnotach komunikatywnych wyrazem tego rozróżnienia jest zjawisko dyglosji, tj. jednoczesne występowanie dwóch odrębnych postaci tego języka. Dialekt niestandardowy służy wówczas jako narzędzie komunikacji codziennej (np. w rozmowach z przyjaciółmi i rodziną), dialekt standardowy jest zaś rezerwowany dla sytuacji bardziej formalnych. Wykształceni przedstawiciele klasy średniej mogą całkowicie preferować język standardowy (np. w południowej Anglii) lub zachować dwudialektalność, w pewnych kontekstach nadal posługując się dialektem nieliterackim (np. w Holandii i Niemczech). Ponadto istnieje korelacja między językiem a klasą społeczną, szczególnie na terenach miejskich, gdzie dialekt niestandardowy jest kojarzony z klasą robotniczą, standard natomiast uchodzi za właściwy dla klasy średniej.
Niektórzy badacze jako „wernakularne” (vernacular) określają odmiany i cechy językowe, którym przypisuje się zauważalny stygmat społeczny. W odniesieniu do form odbiegających od języka standardowego, ale pozbawionych wyraźnego nacechowania społecznego, sugeruje się zaś stosować termin nonmainstream dialect. Autorzy publikacji Dialects at School: Educating Linguistically Diverse Students wychodzą przy tym z założenia, że termin „dialekt niestandardowy” (non-standard dialect) ma w sobie zawarty ładunek wartościujący, niewłaściwy w kontekście naukowym.
Zobacz też
Uwagi
- ↑ W anglojęzycznym piśmiennictwie językoznawczym występują również określenia: „dialekt wernakularny” (vernacular dialect), „dialekt potoczny” (colloquial dialect) (Calteaux 1996 ↓, s. 39) i „dialekt substandardowy” (substandard dialect) (Gregersen 1977 ↓, s. 13).
- ↑ Terminy naukowe „niestandardowy” i „substandardowy” ukazują odrębność opisywanych kodów względem standardu, nie zaś ich lingwistyczną niekompletność (Calteaux 1996 ↓, s. 38). Starsze określenie „substandardowy” zostało w znaczącej mierze wyparte przez termin „niestandardowy” (The American Heritage... 2005 ↓, s. 319). Nie ma on charakteru eufemistycznego, lecz odzwierciedla wiedzę empiryczną na temat obiegowych form języka (The American Heritage... 2005 ↓, s. 319).
Przypisy
- ↑ a b Adam Weinsberg, O przekładzie angielskiej terminologii językoznawczej, „Poradnik Językowy”, zeszyt 9–10, Warszawa–Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991, s. 633–639, ISSN 0551-5343, patrz s. 636.
- ↑ a b Mesthrie 1994 ↓, s. 182.
- ↑ a b c d e Calteaux 1996 ↓, s. 38.
- ↑ Ronald L. Jackson II, Michael A. Hogg (red.), Encyclopedia of Identity, t. 1, Thousand Oaks: SAGE Publications, 2010, s. 219, ISBN 978-1-4129-5153-1, OCLC 436031215 (ang.).
- ↑ Tegegne 2015 ↓.
- ↑ John H. McWhorter, The word on the street: debunking the myth of "pure" standard English, Cambridge: Perseus Books Group, 2001, ISBN 978-0-7382-0446-8 (ang.).
- ↑ Deborah Cameron, The Teacher’s Guide to Grammar, Oxford: Oxford University Press, 2007, s. 107–108, ISBN 978-0-19-921448-8, OCLC 77012143 (ang.).
- ↑ István Lanstyák, Maďarčina na Slovensku – štúdia z variačnej sociolingvistiky / Hungarian in Slovakia – A Study in Variational Sociolinguistics, „Sociologický Časopis / Czech Sociological Review”, 38 (4), 2002, s. 409–427, ISSN 0038-0288, OCLC 9975512635, JSTOR: 41131826 (słow.), patrz s. 418.
- ↑ a b Tegegne 2015 ↓, s. 266.
- ↑ Stephen Pit Corder, Introducing applied linguistics, Harmondsworth: Penguin Education, 1973, s. 208, ISBN 0-14-081051-X, OCLC 263936160 (ang.).
- ↑ Mesthrie 1994 ↓, s. 182–183.
- ↑ Calteaux 1996 ↓, s. 38–39.
- ↑ Natalie Schilling-Estes, Dialect variation, Ralph W. Fasold, Jeff Connor-Linton (red.), An introduction to language and linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 2006, s. 311–341, ISBN 978-0-521-84768-1, OCLC 62532880 (ang.).
- ↑ Tegegne 2015 ↓, s. 265.
- ↑ James Milroy, The ideology of the standard language, Carmen Llamas, Louise Mullany, Peter Stockwell (red.), The Routledge Companion to Sociolinguistics, London–New York: Routledge, 2007, s. 133–139, DOI: 10.4324/9780203441497, ISBN 0-203-44149-4, OCLC 76969042 (ang.), patrz s. 136.
- ↑ Cheshire i in. 1989 ↓, s. 4.
- ↑ Cheshire i in. 1989 ↓, s. 4–5.
- ↑ Cheshire i in. 1989 ↓, s. 5.
- ↑ Jeffrey Reaser i inni, Dialects at School: Educating Linguistically Diverse Students, New York–Abingdon: Routledge, 2017, s. 8–9, ISBN 978-1-138-77744-6, ISBN 978-1-138-77745-3, ISBN 978-1-315-77262-2, ISBN 978-1-317-67898-4 (ang.).
- ↑ Walt Wolfram, Donna Christian, Dialects and education: issues and answers, Englewood Cliffs: Prentice Hall Regents, marzec 1989, s. 3, OCLC 18961039 (ang.).
Bibliografia
- The American Heritage Guide to Contemporary Usage and Style, Boston: Houghton Mifflin Harcourt, 2005, ISBN 978-0-618-60499-9, OCLC 858902831 (ang.).
- Karen Calteaux, Standard and non-standard African language varieties in the urban areas of South Africa: main report for the STANON Research Programme, Pretoria: HSRC Publishers, 1996, ISBN 978-0-7969-1754-6, OCLC 39361105 (ang.).
- Jenny Cheshire i inni, Dialect and Education in Europe: A General Perspective, Jenny Cheshire i inni red., Dialect and Education: Some European Perspectives, Clevedon: Multilingual Matters, 1989 (Multilingual Matters 53), s. 1–12, ISBN 978-1-85359-035-1, OCLC 44961289 (ang.).
- Edgar A. Gregersen, Language in Africa: An Introductory Survey, New York: Gordon & Breach, 1977, ISBN 978-0-677-04380-7, OCLC 3256139 (ang.).
- Rajend Mesthrie, Standardisation and variation in South African English, „Stellenbosch Papers in Linguistics Plus”, 26, 1994, s. 181–201, DOI: 10.5842/26-0-128 (ang.).
- Wondimu Tegegne, The Use of Dialects in Education and Its Impacts on Students’ Learning and Achievements, „Education Journal”, 4 (5), 2015, s. 263–269, DOI: 10.11648/j.edu.20150405.22 (ang.).